Mistrz

Czy zadaniem nauczyciela jest wyłącznie przekazywanie wiedzy, czy ma też on zadania wychowawcze?  Jeśli zgodzimy się, że powinien również wychowywać, to musi być również wzorem moralnym.

Poznawać i nauczać

Św. Tomasz z Akwinu definiuje nauczyciela jako czynnego-kontemplatyka, który gdzieś w odosobnieniu odkrywa prawdę.

Gdy jedni prowadzą działalność praktyczną, a drudzy kontemplacyjną (mnisi), on łączy w sobie te dwie funkcje: poznaje i naucza. Dzięki kontemplacji poszukuje prawdy, by następnie dzielić się nią ze swoimi uczniami [por. św. Tomasz z Akwinu, O nauczycielu w: Kwestie dyskutowane o prawdzie, t.1, Kęty 1998, tłum. A. Aduszkiewicz, L. Kuczyński, J. Ruszczyński, s. 505-515].

Odosobnienie, odejście od tłumu, w celu zgłębiania prawdy i własne doskonalenia jest cechą mędrca – tak twierdzi również Seneka  (cyt za: Jarosław Kurek, Paidea rzymska, Warszawa 2016, s. 88).

Pedagog jako niewolnik

Niemniej zanim ukształtował się taki model mistrza, rola nauczyciela nie zawsze była tak jednoznaczna. Paidagogos często bywał zwykłym niewolnikiem, pełniącym raczej zadania służebne i opiekuńcze wobec dziecka.

W pewnym okresie w starożytnym Rzymie mógł nim zostać po prostu każdy. Wystarczyło, że w stopniu elementarnym posiadł sztukę czytania i pisania [por. Henri-Irénée Marrou, Historia wychowania w Starożytności, Warszawa 1969, przeł. S. Łoś]. Nie cieszył się on wielkim prestiżem i daleko mu było do średniowiecznego ideału moralnego mistrza.

Boska sztuka

Jednocześnie jednak już w Prawach Platona nauczyciel zostaje podniesiony do rangi boskiej: “Bóg jest pedagogiem całego świata” – wieści słynny myśliciel. [Cyt. za: Werner Jaeger, Wczesne chrześcijaństwo i grecka paideia, przekł. K. Bielawski, Bydgoszcz 2002, s. 76, przypis].

Takie stwierdzenie nobilituje omawianą profesję. Pedagogika staje się “boską” sztuką. Dlatego pedagogami w tym znaczeniu zostawali wielcy filozofowie.

Fachowiec i mistrz

Ta dwuznaczność w postrzeganiu roli pedagoga wynikała z faktu, iż już przed wiekami rozróżniano (często intuicyjnie) tych, którzy uczyli prostych czynności technicznych od mistrzów-mędrców, przekazujących prawdę oraz pewien ideał moralny.

Wydaje się, że najtrafniej przedstawił w czym rzecz Sokrates mówiąc, że łatwiej mu było spotkać fachowców, niż mistrzów [W. Jeager, Paidea. Formowanie człowieka greckiego, tłum. M.Plezi]. Technicy-fachowcy nauczali sztuk prostych, do nich zaliczano, choćby czytanie i pisanie, ale także umiejętności praktyczne.

Nauczyciel – mistrz mógł również przekazywać tę prostą wiedzę, ale przede wszystkim obdarowywał uczniów czymś więcej niż suchymi informacjami oraz umiejętnościami technicznymi.

Odkrywał przed nim prawdę, z którą związane było doskonalenie moralne.

Mistrz oprócz sprawności intelektualnych musiał zatem posiadać określone i wyróżniające go cechy charakteru, które były wynikiem opanowania poszczególnych cnót. Wśród nich w pracy z młodzieżą szczególnie przydatne były długomyślność, łagodność i roztropność.

Długomyślność pozwalała cierpliwie oczekiwać na wyniki nauczania i kształtowania charakteru. Łagodność rozumnie kierowała gniewem i reakcjami na niedostatki w wiedzy i umiejętnościach ucznia.

W końcu roztropność – kierowała tymi cnotami, ale również była pomocna w ustaleniu specyficznej dla każdego ucznia (wychowanka) strategii i praktyki wychowawczej.

W poszukiwaniu współczesnego mistrza

Ideał mistrza dzisiaj może być realizowany na trzy sposoby.

Pierwszy, klasyczny, że oto wysyła się dziecię na nauki do jakiegoś mędrca  raczej w naszych czasach jest niepraktykowany.

Drugi – jest już częściej spotykany. Na nauczycieli – mistrzów możemy  natrafić w szkołach lub uniwersytetach; trzeba mieć szczęście, ale jest to możliwe.

Trzeci –  wreszcie czasami takim mistrzem jest ktoś ze znajomych  lub bliskich: ojciec, matka, dziadek itp. Łączą oni wiedzę, mądrość z nieskazitelną postawą moralną i właśnie dlatego… zostają naszymi mistrzami.

ZAMÓW KSIĄŻKĘ