Pedagog w swojej pracy tradycyjnie wspierał się na dwóch filarach. Jednym z nich była wiedza, mądrość i nienaganna postawa moralna (budująca autorytet nauczyciela), drugim – środki przymusu, które miał do dyspozycji. Klasyczna pedagogika nie łudziła się, iż w okresie dorastania rodzice czy nauczyciel są w stanie zapanować nad dzieckiem tylko mocą samego autorytetu.
W trosce o nauczycielski autorytet
Tam gdzie wola jest słaba, gdzie nie ma uformowanych cnót, jest to bardzo trudne. Dziecko, będąc nawet wewnętrznie przekonane o racji opiekunów, z uwagi na słabość woli, nie zawsze pójdzie za ich głosem. Stąd realizm wychowawczy nakazywał roztropnie motywować dziecko przy pomocy kar.
W obecnych warunkach jest to w dużym stopniu utrudnione. Rozbudowany system praw ucznia doprowadził do sytuacji, że nauczyciel sam z siebie musi „wywalczyć” sobie posłuch u dzieci. Niestety, nie ma on już do dyspozycji niektórych środków przymusu. Młodzież zaś nie uznaje autorytetu nauczycielskiego. To czy mu się powiedzie zależy w rzeczywistości od kilku czynników niezależnych od niego, np. od środowiska młodzieżowego i obowiązujących w nim nieformalnych norm oraz indywidualnych cech wychowanka. Dlatego w wielu przypadkach, nawet przy olbrzymim wysiłku pedagogicznym, posłuszeństwo uczniów może okazać się nieosiągalnym marzeniem.
Co sprzyja pojawieniu się nauczycielskiego autorytetu?
Jak widać wypracowany autorytet nauczyciela stanowi w obecnych warunkach niekiedy ostatnią i jedyną szansę skutecznego oddziaływania na zachowania podopiecznych. W celu wypracowania nauczycielskiego autorytetu należy zwrócić uwagę na następujące sprawności stricte nauczycielskie:
a. Mądrość
Pedagog powinien posiąść mądrość w jej klasycznym rozumieniu, czyli umieć przekonująco wskazać co jest dla wychowanka dobre i gdzie jest prawda, której każdy szuka w swoim życiu. Jest to fundamentalne zadanie każdego nauczyciela. Ograniczanie zadań tylko do przekazywania wiedzy fachowej degraduje jego powołanie pedagogiczne, a to wcześniej czy później wpłynie na obniżeniu autorytetu.
b. Umiejętność przekazywania wiedzy
Umiejętność przekazywania wiedzy przedmiotowej pełni ważną rolę w procesie zdobywania autorytetu u uczniów i nie może być lekceważona. Szeroka wiedza w ramach swojego przedmiotu, połączona z pomysłową dydaktyką, sprzyja podniesieniu prestiżu. Lekcje powinny być ciekawe, żeby pobudzały zainteresowanie uczniów. Nudne – wyzwalają sytuacje konfliktowe, w których autorytet nauczycielski podlega powolnej erozji.
c. Pasja
Budowanie autorytetu w oczach wychowanków nierozerwalnie związane jest z posiadaną pasją w stosunku do tego, co się robi. Chodzi o emocjonalne zaangażowanie w pracę, autentyczne pochylenie się nad problemami młodzieży, nie przeliczanie nerwowe czasu i zarobionych pieniędzy. Taka pasja przekłada się na moc słów: siłę przekonywania i lepsze wyniki nauczania. Tam gdzie są tylko beznamiętnie wykonywane obowiązki – trudno spodziewać się uznania ze strony młodzieży.
d. Długomyślność
Długomyślność to umiejętność spojrzenia na ucznia nie tylko w zawężonej perspektywie czasowej „tu” i „teraz”, ale przede wszystkim w perspektywie jego dalszego życia. Nieraz nauczyciele wyrokują o uczniu na podstawie aktualnych zachowań, zapominając, iż jest on pod wpływem grupy rówieśniczej oraz w okresie dojrzewania, który sprzyja buntowniczym postawom. Długomyślność pozwala ujrzeć dziecko w przyszłości, w wieku dojrzałym. Taka perspektywa sprawia, że inaczej patrzy się na aktualne zachowania młodych ludzi. Nauczyciel powinien uświadomić sobie, że pojedyncze, naganne zachowania w młodości nie determinują jego dorosłych postaw (choć błędy tego okresu mają wpływ na dorosłe życie).
e. Wielkoduszność
Cnota ta polega na podejmowaniu wielkich wyzwań wychowawczych. Nauczyciel wielkoduszny widzi i wierzy w osiągnięcie celów, w które inni już wątpią. Ich osiągnięcie wymaga jednak koncentracji na głównych zadaniach i nie rozpraszaniu się na drobne sprawy.
f. Odwaga cywilna
Nauczyciel nie powinien obawiać się przecierpienia kilku uwag dla swoich racji. Dotyczy to zarówno grona pedagogicznego, jak i uczniów. Wyraziste poglądy wywołują zazwyczaj reakcję i krytykę otoczenia. Dlatego pojawia się tendencja do ich skrywania. Odwaga cywilna, czyli śmiałe wyrażanie swojego zdania bez względu na konsekwencje ma duże znaczenie. Zdarza się, że nauczyciel nie chcąc narażać się na większy konflikt z uczniem, bądź klasą, idzie na zbyt dalekie ustępstwa (zwalnia bez potrzeby z lekcji, rezygnuje z wystawienia ocen niedostatecznych itp.).
g. Łagodność
Panowanie nad uczuciem gniewu to jedno z ważniejszych zadań pedagoga. W tym przypadku oznacza ono nie tyle stłamszenie uczucia, co roztropne kierowanie nim. Nauczyciel nie powinien ulegać emocjom, co objawia się takimi zachowaniami jak krzyk, czy nieprzemyślane groźby. Ów kierowany gniew powinien raczej przybierać formę wewnętrznego oburzenia, które daje siłę i moc do dalszej, wytrwałej pracy nad charakterem ucznia.
h. Roztropność
Roztropność jest woźnicą cnót i trudno, by nie znalazła się wśród tych, które decydują o autorytecie wychowawcy. Prowadząc młodzież należy podejmować wyważone, przemyślane decyzje i konsekwentnie je realizować.
i. Panowanie nad mową
Ze sprawnością tą bardzo często idzie w parze opanowanie gniewu. Gniew sprawia, że to co w myślach zaraz pojawia się na języku. Ale nie tylko. Takie wady jak gadulstwo, plotkarstwo (obmawiania kolegów z pracy, innych uczniów itp), używanie wulgaryzmów czy samochwalstwo również negatywnie wpływają na kształtowanie się obrazu nauczyciela w oczach uczniów.
j. Szlachetność w ruchach i ubiór
Nauczyciel powinien wypracować sobie pewną harmonię w ruchach, panować nad mimiką twarzy czy ubierać się stosownie do zajmowanej funkcji. Szlachetność w ruchach sprzyja pewnej powadze profesji, którą wykonuje i tym samym samym wpływa na uformowanie się autorytetu. Dlatego nie powinno się lekceważyć zewnętrznego wyglądu, gestów i innych tego typu zachowań.
Fragment tekstu z e-booka: Jak panować nad klasą?
ZAMÓW KSIĄŻKĘ
NEWSLETTER DLA ZAINTERESOWANYCH ROZWOJEM DUCHOWYM
@Piotr Kozak Dziękuję za przydatne uwagi oraz słowa zachęty. Rozumiem, że jest Pan nauczycielem. Poszukuję osób, które myślą podobnie na opisywane tu tematy. Czy ma Pan np. bloga? Chętnie bym go poczytał (mój email: agatos4@onet.eu). Co do godziny zamieszczenia tekstu, to nie było aż tak źle. Po prostu blogger ma funkcje, które pozwalają zaplanować publikację na dzień następny.
Pozdrawiam
Również gratuluję doskonałego tekstu. Jestem tym bardziej wdzięczny za trud włożony w jego stworzenie i publikację po tym, jak zwróciłem uwagę na godzinę jego zamieszczenia.
Pozwolę sobie na kilka skromnych uwag. Jestem filologiem. Być może dlatego często zwracam uwagę na etymologię słów. Słowo edukacja pochodzi od łacińskiego wyrażenia
educare – 'wychowywać; kształcić', co natychmiast kojarzy się z włoskim 'duce', czyli 'wódz'.
Nauczyciel wodzem? Nie brzmi przekonująco… Za to liderem już bardziej. Polskie 'lider' to angielskie 'leader'. 'Lead' to 'prowadzić'. Przepraszam za te językowe dywagacje. Wystarczy przecież stwierdzić, że nauczyciel powinien być przewodnikiem, liderem wskazującym kierunek. Dlatego do zamieszczonych przez Pana 10-ciu sprawności nauczycielskich ośmielę się zaproponować następujące:
– pewność siebie, zdecydowanie
– wewnętrzny porządek emocjonalny
– wytrwałość (w tym zdrowie fizyczne)
Jeśli nie doczytałem ich w pańskim tekście, przepraszam. Liczę na to, że moje uwagi w jakiś sposób zainspirują Pana do dalszej pracy, którą oceniam bardzo wysoko.
Pozdrawiam,
Piotr Kozak
–
Świetny wpis. Dzięki!
BH